تأثیر کارکرد سیستم بهای تمامشده بر باور مدیریت از مربوط و مفید بودن دادههای حاصل از این سیستم )مطالعه موردی: صنعت پتروشیمی ایران(

Transcript

1 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/سال هش م/ت شماره 92 /بهار 29 /صفحات چکيده تأثیر کارکرد سیستم بهای تمامشده بر باور مدیریت از مربوط و مفید بودن دادههای حاصل از این سیستم )مطالعه موردی: صنعت پتروشیمی ایران( تاريخ دريافت: 9310/50/50 شکراهلل خواجوی محمد حالج ع ی شیخیل تاريخ پذيرش: 9310/51/95 دلیل استفاده از سیستم بهای تمامشده دستیابی به اطالعاتی مربوط و مفید جهت تصمیمگیری است. کارکرد این سیستم میتواند بر مربوط و مفید بودن اطالعات حاصل از آن مؤثر باشد بنابراین هدف این پژوهش بررسی تأثیر کارکرد سیستم بهای تمامشده بر باور مدیریت از مربوط و مفید بودن دادههای حاصل از این سیستم است. با توجه به اهمیت گستردگی و پیچیدگی صنعت پتروشیمی در ایران این صنعت به عنوان جامعه آماری انتخاب و تعداد 06 پرسشنامه جمعآوری گردید و با بررسی معناداری ضرایب رگرسیون خطی ساده فرضیههای این پژوهش مورد آزمون قرار گرفت. به منظور اندازهگیری مفهوم کارکرد سیستم بهای تمامشده این مفهوم دانشیار حسابداری گروه حسابداری دانشگاه شیراز شیراز ایران ** دکتری حسابداری گروه حسابداری دانشگاه شیراز شیراز ایران )نویسنده مسئول( *** دانشجوی دکتری حسابداری گروه حسابداری دانشگاه شیراز شیراز ایران

2 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار به چهار متغیر جزئیات اطالعات طبقهبندی اطالعات دفعات گزارشگری و گزارش انحرافات تفکیک شد. نتایج حاکی از تأثیر مثبت و معنادار متغیرهای جزئیات اطالعات طبقهبندی و گزارش انحرافات به عبارتی کارکرد سیستم بهای تمامشده بر باور مدیریت از مفید بودن اطالعات است. همچنین نتایج پژوهش نشان داد کارکرد این سیستم بر باور مدیریت از مربوط بودن اطالعات مؤثر نیست. واژههای کليدی: اطالعات صنعت پتروشیمی ایران. 5- مقدمه کارکرد سیستم بهای تمامشده مربوط بودن اطالعات مفید بودن اطالعات سیستم حسابداری مدیریت میتواند در اتخاذ تصمیمهای راهبردی بسیار نقشآفرین 1 و همکاران 4612(. تغییرات زیاد در محیط کسب و کار جاری نیازمند پذیرش باشند )نیلسن یک سیستم بهای تمامشده است که نیاز اطالعاتی مدیریت را برآورده نماید. ارائه اطالعات ضروری به وسیله سیستم حسابداری مدیریت به مدیران جهت بهبود کیفیت تصمیمات آنها و در نتیجه ارتقاء عملکرد سازمان حیاتی است )چنهال و موریس جانسون 1886(. 3 همچنین مطالعات نشان میدهند که تغییر سیستم حسابداری بهای تمامشده بر عملکرد مالی مؤثر است )التینن (. از این رو بررسی سیستم حسابداری بهای تمامشده مهم است. ادبیات حسابداری حداقل چهار ویژگی مهم را برای کارکرد سیستم بهای تمامشده تعیین میکند: سطح جزئیات گزارشگری توانایی تفکیک هزینه با توجه به رفتار هزینه دفعات گزارشگری و سطح محاسبه انحرافها. سطح جزئیات گزارشگری اشاره به توانایی سیستم در تأمین اطالعات در مورد موضوعات هزینه 5 دارد که در سطح کل یا محصوالت اجزا و خدمات قابل تفکیک است )کارمارکر )1877( 7 کاپالن و و همکاران 1886 پیزی 4660(. 0 چنحال و موریس )1890( فلتهام )1884( 9 و کارمارکر و همکاران )1886( سطح جزئیات گزارشگری را در توصیف کارکرد نورتون سیستم بهای تمامشده گنجاندند. توانایی تفکیک هزینه با توجه به رفتار هزینه بستگی به سطح 1 Nelson 2 Chenhall & Morris 3 Johnson 4 Laitinen 5 Karmarkar 6 Pizzini 7 Feltham 8 Kaplan & Norton

3 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار جزئیات گزارشگری دارد. برای دستیابی به جزئیات اطالعات گزارش شده سیستم اطالعاتی ابتدا باید هزینهها را از یکدیگر تفکیک و در ادامه بر اساس رفتار آنها طبقهبندی نماید. طبقهبندی هزینهها میتواند مشتمل بر هزینههای ثابت یا متغیر هزینههای مستقیم یا غیرمستقیم و هزینه- های قابل کنترل یا غیر قابل کنترل باشد )فلتهام و زی جانسون 1884 کارمارکر و همکاران 1886(. ویژگی سوم -دفعات گزارشگری- مدیران را قادر میسازد که مسائل و مشکالت را دقیق بررسی و فرصتهای بهبود را شناسایی کنند )هیلتون کارمارکر و همکاران 1886 سیمونز 1897(. 3 آخرین ویژگی سیستم بهای تمامشده تجزیه و تحلیل انحرافها است که در آن تفاوت بین نتایج بودجه و واقعی برجسته و دلیل این تفاوتها جستجو میشود )کارمارکر و همکاران 1886 سیمونز 1897(. سیستمهای بهای تمامشده کارکردگرا 2 سیستمهای هستند که در هر یک از ویژگیهای ذکر شده بهترین عملکرد را ارائه کنند. صنعت پتروشیمی محیطی مناسبی برای بررسی کارکرد سیستم بهای تمامشده است. این صنعت فرصتی برای نمونهبرداری از تعداد زیادی از سازمانهای پیچیده و دارای شرایط مشابه عملیاتی و محصوالت نسبتا یکسان را فراهم میسازد. صنعت پتروشیمی به شدت به دنبال استفاده از سیستمهای بهای تمامشده ارتقاءیافته به منظور توانمند ساختن مدیران این صنعت در پاسخ- گویی به فشار روزافزون برای کنترل هزینه و برنامهریزی در این صنعت در حال تغییر است. پژوهشهای حسابداری با افزایش که میدهد نشان مدیریت اطمینان عدم محیطی تصمیمگیرندگان به دنبال اطالعات بیشتر برای کنترل هستند )چنهال و موریس 1890 گوردون و نارایانان 1892(. 5 همچنین اطالعات حاصل از سیستم بهای تمامشده میتواند نقش مهمی در کنترل عملیات و عملکرد شرکت داشته باشد )کلری کینگ و کالرکسون 4615(. 7 با توجه به اهمیت سیستم بهای تمامشده در تصمیمات برنامهریزی و کنترل در صنعت پتروشیمی هدف این پژوهش بررسی کارکرد سیستم بهای تمامشده بر باور مدیریت از مربوط و مفید بودن دادههای حاصل از این سیستم در صنعت پتروشیمی است. در ادامه مبانی نظری و پیشینه پژوهش فرضیهها و روششناسی و یافتههای پژوهش ارائه میگردد. بخش پایانی نیز به نتیجهگیری و ارائه پیشنهادهای پژوهش اختصاص مییابد. 1 Xie 2 Hilton 3 Simons 4 Functional Cost Systems 5 Gordon & Narayanan 6 Cleary 7 King & Clarkson

4 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار ادبيات و مبانی نظری پژوهش وجود یک سیستم بهای تمامشده مناسب موجب دستیابی مدیران به اطالعات مربوط و قابل اتکا جهت اخذ تصمیمات مهم در سطوح مختلف سازمان میگردد. همچنین اطالعات حاصل از کارکرد مناسب این سیستم موجب بهبود رابطه بین مالک و مدیریت و کاهش مشکالت نمایندگی میشود مزایای حاصل از هر جزء در کارکرد سيستم بهای تمامشده سطح جزئيات اطالعات. به دلیل ارائه سطح باالتر جزئیات رویکرد هزینهیابی بر مبنای فعالیت با دقت بیشتری میزان مصرف منابع را توسط محصوالت مختلف نشان میدهد و بنابراین 1 و همکاران 4616(. در ادبیات بهای تمامشده دقیقتری از محصوالت ارائه مینماید )بلوچر حسابداری مدیریت یک ویژگی مهم سیستم بهای تمامشده توانایی ارائه جزئیات کافی و انعطاف پذیری است که اجازه میدهد تا هزینهها برای اهداف مختلف تجزیه و تحلیل شوند )کارمارکر و همکاران و شانک 1886.)1883 گوینداراجان 4 در صورتی که یک سیستم نتواند عناصر موضوعات هزینه را همراه با جزئیات و دقت قابل قبول مشخص کند مدیران نمیتوانند تصمیمات مؤثری اتخاذ نمایند )کامرفورد و آبرنتی 1888(. 3 سیستمهایی که توانای مجزا کردن اثرات رویدادهای خاص بر کارکردهای مختلف را دارند در شرایط عدم اطمینان بیشتر به وسیله مدیران مورد استفاده قرار میگیرند )چنحال و موریس 1890(. مدل تحلیلی فلتهام )1877( نشان داد که بازده حاصل از تصمیمگیری بر اساس اطالعات تفضیلیتر به طور کلی بیشتر از تصمیمگیری بر اساس اطالعات متراکم )تجمعی( است. در پتروشیمیها مدیران با تصمیمگیریهای مختلفی با توجه به تنوع محصوالت مشتریان کارکنان عملیاتی و پشتیبانی و تأمینکنندگان مواد اولیه و قطعات فنی روبرو هستند. در صورتی که سیستم بهای تمامشده بتواند هزینههای این موضوعات هزینه )با ارائه جزئیات کافی( را شناسایی و با دقت مناسب انباشته کند مدیران قادر خواهند بود تصمیمگیریهای آگاهانه و 2 و همکاران مطلع در مورد مسائل مرتبط انجام دهند )کامرفورد و آبرنتی 1888 کوالسکی 1 Blocher 2 Shank & Govindarajan 3 Comerford & Abernethy 4 Covaleski

5 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار )1886( 3 فرض کرد که عملکرد 1 و همکاران 1885 سرجیاکمو 4615(. 4 الرنس 1883 ایوان مالی و عملیاتی واقعی برای بیمارستانهایی که از سیستمهایی با ارائه اطالعات جزئیات بیشتر )تفضیلیتر( استفاده میکنند بیشتر است. با این حال آزمون تجربی او این فرضیه را تائید نمیکند. طبقهبندی هزینهها بر اساس رفتار. اندازهگیری هزینهها نیازمند قضاوت است زیرا روشهای جایگزین برای تعریف و طبقهبندی هزینهها وجود دارد و شرکتهای متفاوت و برخی اوقات واحدهای مختلف در یک شرکت هزینهها را به صورت متفاوتی تعریف و طبقهبندی 2 و همکاران 4614(. اگر طبقهبندی هزینهها بر یک مبنای اختیاری انجام مینمایند )هورنگرن شود جزئیات دادههای هزینهها مفید نخواهد بود. در نقطه مقابل در صورتی که هزینهها در سیستم اطالعاتی بر اساس رفتار هزینه طبقهبندی شود دادههای هزینه مفیدتر خواهد بود. در واقع تعدادی از پژوهشگران معتقدند که شناسایی دقیق رفتار هزینه اولین قدم در امر تهیه و )کوپر است تمامشده بهای دقیق اطالعات کاپالن مکگون 0 گودیندارجان )1885 سوینسن 9 طبقهبندی بر مبنای هزینهها 1889 در رفتار و شانک صنعت پتروشیمی مهم است زیرا در این صنعت تعداد زیادی از هزینههای پشتیبانی و مشترک وجود دارد که نمیتواند به طور مستقیم و به راحتی به محصول خاصی ردیابی گردد. یکی دیگر از طبقهبندیهای مهم هزینه تفاوت بین هزینههای قابل کنترل و غیر قابل کنترل است چرا که به ارزیابی عملکرد کمک میکند )فلتهام و زی 1882(. در صنعت پتروشیمی توانایی شناسایی فعالیتهایی که تحت کنترل مدیریت قرار میگیرند بسیار مهم است زیرا مدیران فعال در این صنعت به طور معمول کنترل یا قدرت چانهزنی کمتری بر فعالیتهای تجاری اساسی مانند تعیین قیمت مواد خام دارند. )1881( 8 بیان کرد که تحلیل مؤثر اطالعات به دفعات گزارشگری بهای تمامشده. بارنی جریان یکنواختتر اطالعات به تصمیم گیران افرادی که میتوانند تصمیمات آگاهانهتر را با 1 Evans 2 Sargiacomo 3 Lawrence 4 Horngren 5 Cooper & Kaplan 6 McGown 7 Shank & Govindarajan 8 Swenson 9 Barney

6 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار سرعت بیشتری اتخاذ نمایند کمک مینماید در نتیجه سازمان مزایای رقابتی بااهمیتی به سازمان داده میشود. چنهال و موریس )1890( دریافتند که دفعات ارائه گزارشهای بهای تمامشده مدیران را به شناخت مشکالت و شناسایی فرصتها جهت بهبود قادر میسازد. چنهال و موریس )1890( دریافتند که توزیع بیشتر گزارش به خصوص برای مدیرانی که در محیطهای نامطمئن مانند صنعت پتروشیمی فعالیت میکنند مفید است. مدیریت هزینه نیازمند افزایش دفعات گزارشگری است که در نتیجه آن تصمیم گیران بتوانند بر اساس دادههای روزانه 4 و همکاران )4664( بیان 1 و همکاران 4612(. هیت تصمیمگیری مناسبی انجام دهند )چاپمن میکنند که سیستم فناوری اطالعات یکپارچه انتشار اطالعات دقیق و به موقع را ممکن ساخته و منتهی به تصمیمگیری بهتر مدیریت میشود. دفعات بیشتر گزارشگری میتواند حاکی از ارائه اطالعات به موقعتر باشد. برای مثال اگر اطالعات بهای تمامشده به جای فصلی به صورت ماهانه گزارش شود مدیران میتوانند موضوعات )4668( 3 دریافتند که به موقع بودن مهم را سریعتر شناسایی و پیگیری نمایند. فونگ و تروکی کارکرد سیستم بهای تمامشده کارمارکر و همکاران )1886( از به صورت معناداری موجب بهبود عملکرد شرکت میشود. ویژگی بهموقع بودن برای توصیف کارکرد سیستم بهای تمامشده استفاده کردند و آنها به موقع بودن را به عنوان شاخص "دقت" یک سیستم هزینهیابی در نظر گرفتند. به صورت مشابه ارائه به موقع صورتهای مالی میاندورهای موجب عملکرد مالی و اقتصادی شرکتها میشود )حاجیها و احمدی 1384(. سطح تجزیه و تحليل انحرافات. انحرافات در نتیجه کارکرد همزمان برنامهریزی و کنترل به وسیله مدیریت رخ میدهد. انحرافات مدیران را در اجرای استراتژی سازمان از طریق مفهوم مدیریت بر مبنای استثناء هدایت میکنند. به این معنی که توجه مدیریت را به حوزههای جلب مینمایند که مطابق با انتظار نیست )هورنگرن و همکاران 4614(. طرفداران تجزیه و تحلیل انحرافات ادعا میکنند که این تحلیلها در تصمیمگیریهای مدیریتی برای شناسایی اقدامات اصالحی کمک میکند ( هب عنوان مثال جانسون و کاپالن 1897 شانک و گوینداراجان 1883(. کنترل بودجهای موجب سخت شدن نظارت اداری میشد. با وجود این ارائه تجزیه و تحلیل 1 Chapman 2 Hitt 3 Foong & Teruki

7 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار انحرافات به دو دلیل عدم اطمینان در تکنولوژی )اوچی 1878( 1 و نتیجه )کوپر و همکاران 1891( برای صنعت پتروشیمی مناسب است مزایای بالقوه تضادهای نمایندگی برای سيستم یک بهای کاهش کل: یک عنوان به تمامشده تضاد منافع بین سهامداران و مدیران یکی از مشکالت نمایندگی است یعنی سهامداران به دنبال رسیدن به باالترین مرحله ارزش سرمایهگذاری هستند و مدیر نیز در وهله اول به دنبال افزایش ثروت خود میباشد بنابراین این احتمال وجود دارد که مدیر در راستای منافع سهامدار عمل ننماید. اختالس و فساد مالی و خارج ساختن منافع سهامدار از شرکت نمونههای افراطی منافع میباشند )نمازی 1392(. یکی دیگر از مشکالت نمایندگی مربوط به ناتوانی سهامدار در مالحظه اقدام و عملیات مدیر است. سهامدار نمیتواند مدیر را به طور روزانه دنبال کند تا مطمئن شود که آیا تصمیمگیریهای مدیر منطبق با منافع سهامدار است یا خیر بنابراین سهامدار فاقد اطالعات الزم در خصوص عملیات مدیر است )جنسن 1889(. 4 نظریه نمایندگی سازمان و افراد درون آن را در حالت ساده ولی به صورت دقیق و ریاضی با استفاده از تئوریهای اقتصادی و رفتاری تشریح میکند و روی انواع سیستمهای اطالعاتی حسابداری و دادههایی را که میتوانند در نمایندگی مورد استفاده قرار گیرند تمرکز پیدا میکند. این امر باعث شده است که شرایط ایجاد سیستمهای اطالعات و دادههای حسابداری بهینه و به ویژه تأثیر آنها در ارزیابی عملیات مدیران مشخص گردد )نمازی 1392(. به طور فزایندهای از هزینه سود و دادههای عملیاتی بر نظارت همکاران 1887( هورن 3 ون و )برکلی میشود استفاده مدیران عملکرد 2 مولیناری 3-2- مشکالت بالقوه یک سيستم بهای تمامشده دارای کارکرد بيشتر و مزایای مرتبط با کارکرد بیشتر به صورت ضمنی به این معنی است که سیستمهای بهای تمامشده با کارکرد بیشتر )کارکردگرا( دادههای هزینهای مربوطتری برای تسهیل تصمیمگیری مدیران فراهم میکنند )پیزی 4660(. تا کنون پژوهشی دال بر اینکه آیا مدیران اطالعات ارائه شده توسط سیستمهای بهای تمامشده کارکردگرا را مربوطتر و مفیدتر میدانند گزارش نشده 1 Ouchi 2 Jensen 3 Brickley & Van Horne 4 Molinari

8 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار است. افزون بر این حتی اگر کارکرد سیستمهای بهای تمامشده منجر به تصمیمگیریه یا بهتر مدیریت شود مزایای آن تصمیم ممکن است هزینههای مرتبط با آن سیستم بهای تمامشده را جبران نکند )فزونی منافع بر مخارج(. هر یک از این مباحث در ادامه بیشتر بررسی میشوند شواهدی دال بر بهتر شدن دادههای هزینه در نتيجه کارکرد بيشتر در حالی که بسیاری ادعا میکنند که سیستمهای بهای تمامشده کارکردگرا دادههای بهای تمامشده مربوطتر و مفیدتری ارائه میکنند تأیید این موضوع به دلیل مشخص نبودن بهای تمامشده "درست و دقیق" محصوالت و خدمات مشکل است )کریستنسن و دمسکی )1883 دوپوچ 4 همچنین شواهد کیفیت به مربوط ارائه شده دادههای توسط سیستمهای کارکردگرا به مطالعات تحلیلی تخصیص سربار محدود میشود که نتایج آن مطالعات نیز بسیار متفاوت هستند )بانکر و پوتر برومویچ و هونگ کریستنسن و دمسکی 1887 دتر و گوپتا 1882( هزینههای مرتبط با کارکرد بيشتر مزایای بالقوه یک سیستم بهای تمامشده با کارکرد بیشتر ممکن است از هزینههای آن سیستم باالتر نباشد. پیادهسازی یک سیستم جدید اغلب مستلزم مشاوره آموزش و هزینههای نرمافزاری است و سیستمهای پیچیده معموال شامل هزینههای بیشتر مرتبط با جمعآوری دادهها و پردازش میباشند )بابد و باالچاندران بانکر و پاتر 1883(. مدلهای تحلیلی چنین هزینههایی را در نظر نمیگیرند )بانکر و پوتر 1883 فلتهام 1877 هیلتون 1878( و مطالعات تجربی اندکی از معیارهای مناسب جهت انعکاس هزینههای واقعی اجرای سیستم استفاده ن کردهاد )ایتنر و همکاران 4664 الرنس 1886(. 3- پيشينهی پژوهش )4668( 7 در بررسی عوامل مؤثر بر طراحی سیستم بهای تمامشده در پاوالتوس و پاگیوس هتلها با جمعآوری پرسشنامه از 166 هتل در یونان به این نتیجه رسیدند که سطح کارکرد 1 Christensen & Demski 2 Dopuch 3 Banker & Potter 4 Bromwich & Hong 5 Datar & Gupta 6 Babad & Balachandran 7 Pavlatos & Paggios

9 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار سیستم بهای تمامشده به صورت مثبت و معناداری در ارتباط با راهبرد بهای تمامشده پایین و میزان کاربرد دادههای بهای تمامشده است. رابطه بین طراحی سیستم بهای تمامشده و اندازه سطح رقابت تعداد تنوع خدمات و وضیعت مدیریت هتلها وجود نداشت. )4668( 1 روابط بین پیچیدگی و اهداف کاربرد سیستم بهای تمامشده و مؤثر بودن اسکوت آن را بررسی کرد. نتایج حاکی از آن بود که در سطح باالتر )پایینتر( کاربرد اهداف برنامهریزی تولید پیچیدگی سیستم بهای تمامشده به صورت منفی )مثبت( بر شدت کاربرد این سیستم مؤثر است. در حالی که در سطح باالتر )پایینتر( کاربرد اهداف مدیریت هزینه پیچیدگی سیستم بهای تمامشده به صورت مثبت )منفی( بر شدت کاربرد و رضایت از سیستم بهای تمامشده مؤثر است. این بدان معنی است که در شرایطی که اهداف با طراحی سیستم بهای تمامشده هماهنگ شود این سیستم مؤثرتر است. و العمیری )4667( 4 دروری در پژوهشی فاکتورهای انتخاب بر تأثیرگذار سیستمهای هزینهیابی محصول در سازمانها را مورد بررسی قرار دادهاند. نتایج پژوهش پیمایشی آنها نشان میدهد که تکامل سیستم هزینهیابی در سطوح باال با گستردگی بکارگیری روشهای حسابداری مدیریت ابتکاری اهمیت اطالعات بهای تمامشده رقابتی بودن محیط کسب و کار اندازه سازمان دامنه بکارگیری روشهای تولید بههنگام و تولید ناب و نوع سازمان رابطه مثبت دارد و هیچ رابطهای میان سطح توانایی سیستم هزینهیابی و ساختار بهای تمامشده تنوع محصول و کیفیت فناوری اطالعات وجود ندارد. همچنین نتایج پژوهش آنها نشان داد که به کارگیری یک رویه مفید و سازنده میتواند به نتایج و دادههای مربوطتری منتهی شود. برای مثال سطح رضایتمندی از سیستم هزینهیابی میتواند جایگزین اثربخشی آن شود. از این گذشته آنها نشان دادند که پیچیدگی سیستم هزینهیابی و عاملهای مفهومی ممکن است اثر مشترک بر روی اثربخشی سیستمهای هزینهیابی داشته باشد. افزون بر این آنها بیان کردند که مطالعات بعدی باید به سمت آزمون این آثار متقابل هدایت شوند. پیزی )4660( در مطالعه خود به بررسی رابطه بین کارکرد سیستم بهای تمامشده و باور مدیریت از مربوط و مفید بودن دادههای بهای تمامشده در بیمارستانها پرداخت. نتایج نشان داد که نظر مدیریت از مربوط و مفید بودن سیستم بهای تمامشده به صورت مثبتی در ارتباط به میزان توانایی سیستم بهای تمامشده در ارائه جزئیات بیشتر طبقهبندی بهتر هزینهها بر اساس رفتار آنها و تعداد دفعات گزارش اطالعات بهای تمامشده است. 1 Schoute 2 Al-Omiri & Drury

10 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار خدامیپور و دیگران )1384( اثر پیچیدگی سیستم بهای تمامشده و استفاده از آن برای اهداف برنامهریزی محصول و مدیریت هزینه بر اثربخشی سیستم بهای تمامشده را مورد آزمون قرار دادند. نتایج این مطالعه حاکی از این است که در سطوح باالتر استفاده برای اهداف برنامهریزی محصول پیچیدگی سیستم بهای تمامشده تأثیر منفی بر میزان استفاده از سیستم بهای تمامشده میگذارد در حالی که در سطوح باالتر استفاده برای اهداف مدیریت هزینه پیچیدگی سیستم بهای تمامشده اثر مثبت بر میزان استفاده از سیستم بهای تمامشده و رضایتمندی از آن دارد. حساسیگانه و دیگران )1386( به بررسی وضعیت حسابداری بهای تمامشده در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان میدهد که روشهایی مانند تجزیه و تحلیل صورتهای مالی بودجهبندی و برنامهریزی مواد در شرکتهای ایرانی نسبت به سایر روشها کاربرد بیشتری دارند. همچنین شواهد گویای این است که مدیران با روشهای مدرن حسابداری بهای تمامشده آشنایی ندارند. دستگیر و غالبی )1398( در مطالعه خود به بررسی ویژگیهای کیفی سیستم اطالعاتی حسابداری در شرکت پتروشیمی بندر امام پرداختند. فرضیههای پژوهش به بررسی ویژگیهای کیفی سیستم اطالعات حسابداری یعنی قابلفهم بودن مربوط بودن قابل اتکا بودن و قابلمقایسه بودن و به موقع بودن پرداختهاند. نتیجه حاصل از پژوهش با استفاده از آزمون Z در تحلیل 37 پرسشنامه حاصل حاکی از این بود که سیستم حسابداری پتروشیمی بندر امام ویژگیهای کیفی سیستم اطالعات را در بر دارد. خدامیپور و طالبی )1397( به بررسی کاربرد ابزارهای )اهداف( حسابداری مدیریت توسط مدیران شرکتهای تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج نشان میدهد که مدیران شرکتهای تولیدی از ابزارهای بودجهبندی تجزیه و تحلیل انحرافات و تجزیه و تحلیل سر به سر استفاده میکنند. همچنین مدیران از ابزارهای کارت ارزیابی متوازن فرآیند مهندسی مجدد حسابداری سنجش مسئولیت هزینهیابی برمبنای هدف و هزینهیابی برمبنای فعالیت چندان استفاده نمیکنند. این پژوهش نشان داد که ابزارهای بودجهبندی تجزیه و تحلیل انحرافات و تجزیه و تحلیل سر بهسر بیشترین اثربخشی را دارد. افزون بر این ابزارهای فرایند مهندسی مجدد حسابداری سنجش مسئولیت و هزینهیابی برمبنای فعالیت نیز اثربخش است. مهمترین موانع استفاده از ابزارهای حسابداری مدیریت مورد بررسی به ترتیب هزینه و منفعت بهکارگیری کمبود نیروی ابزارها انسانی متخصص سیاستهای مقطعی و کوتاهمدت توسط دولت است. اتخاذ و و تجربی علمی نظر از ماهر و

11 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار فرضيههای پژوهش مزایای بالقوه سیستمهای بهای تمامشده میتواند بیشتر از محدودیتهای آن باشد. به طور خاص میتوان به مزایای ناشی از امکان کاهش مشکالت نمایندگی و نیاز به اطالعات بیشتر در صنعت سریعا در حال تغییر پتروشیمی در ایران اشاره کرد. از این رو این پرسش مطرح میشود که آیا کارکرد سیستم بهای تمامشده پاسخگوی نیاز مدیریت از اطالعات مربوط و مفید درباره هزینهها و بهای تمامشده است با توجه به این پرسش فرضیههای این پژوهش به صورت زیر قابلطرح است: فرضیه اول- باور مدیریت از مفید بودن دادههای سیستم بهای تمام به صورت مثبت تحت تأثیر کارکرد این سیستم است. فرضیه دوم- باور مدیریت از مربوط بودن دادههای سیستم بهای تمام به صورت مثبت تحت تأثیر کارکرد این سیستم است. 5- روششناسی پژوهش این پژوهش درصدد بررسی رابطه بین کارکرد سیستم بهای تمامشده و ارزیابی مدیریت از مربوط و مفید بودن دادههای بهای تمامشده است بنابراین این پژوهش کاربردی بوده و طرح آن از نوع نیمه تجربی است )عبدالخلیق و آجینکیا 1398(. روش انجام این پژوهش پیمایشی و از نظر زمانی مقطعی است و جامعه مورد بررسی این پژوهش مدیران و سرپرستان مالی شرکتهای پتروشیمی هستند. برای اندازهگیری متغیرهای پژوهش از پرسشنامه استفاده شد. طبق اطالعات حاصل از قسمت ارتباط با صنعت در سایت شرکت ملی صنایع پتروشیمی تعداد شرکتهای پتروشیمی فعال برابر با 51 است. از این رو با فرض وجود مدیر مالی و رئیس حسابداری در هر شرکت حجم جامعه برابر با 164 است. برای محاسبه حجم نمونه در جامعه محدود از رابطه )1( استفاده میشود. در این رابطه z مقدار احتمال استاندارد است که برابر با 1/80 α سطح خطا برابر با 6/65 N حجم جامعه برابر با 164 نفر و ε دقت مورد نظر پژوهشگر است که برابر با )6/1( فرض میشود. δ انحراف معیار نیز با توجه به رابطه σ = )1( برابر با 6/077 بدست آمد )مؤمنی و فعال قیومی 418(. 1398: n = 2 N Zα σ 2 2 ε 2 2 (N 1) + Zα σ 2 2

12 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار طبق رابطه فوق حجم نمونه برابر با 02 است. با توجه به در دسترسی جهت توزیع و جمعآوری شرکتهای پتروشیمی مورد نظر انتخاب و تعداد 00 پرسشنامه توزیع و در نهایت تعداد 06 پرسشنامه قابل استفاده در این پژوهش مورد تحلیل قرار گرفت. با توجه به پرسشنامه استفاده شده در مطالعه پیزی )4660( پرسشنامه پژوهش حاصل تدوین و مطابق شرایط ایران و صنعت پتروشیمی تعدیل گردید. هر پرسشنامه شامل پنج سؤال عمومی در مورد سن میزان تحصیالت جنسیت سابقه کار رشته تحصیلی و پست سازمان است. به منظور اندازهگیری پاسخ آزمودنیها از طیف 5 تایی لیکرت استفاده شده است. برای بررسی روایی پرسشنامه از روش اعتبار ظاهری استفاده شد که مورد تأیید قرار گرفت. در این روش به جای توجه به آزمون به ویژگیهای ظاهری آزمون توجه میشود و هنگامی برقرار میشود که فردی آزمون را بررسی کند و نتیجهگیری نماید که این آزمون صفت مورد نظر را اندازهگیری میکند. این فرد ممکن است یک آزمودنی یا یک متخصص باشد. از آزمون آلفای کرونباخ برای سنجش پایایی پرسشنامه نیز استفاده شد که ضریب حاصل برابر با 6/91 بود. 1- متغيرها و مدل پژوهش 4-1- تعریف متغير وابسته مربوط بودن: مربوط بودن دادههای سیستم بهای تمامشده برای مدیریت از طریق مقایسه دیدگاه مدیران درباره نیاز برای اطالعات بهای تمامشده نسبت به اطالعات واقعی ارائه شده به وسیله سیستم بهای تمامشده اندازهگیری میشود )پیزی 4660(. در قسمت تخصصی پرسشنامه از مدیران مالی و سرپرستان حسابداری شرکتهای مورد مطالعه خواسته شده است دیدگاه خود را نسبت به میزان اهمیت اطالعات بهای تمامشده در انجام 8 فعالیت مهم مدیریت را از طریق پاسخ دادن به پرسشهای مربوطه در مقیاس 5 تایی لیکرت )1= کامال بیاهمیت و 5= کامال بااهمیت( مشخص نمایند. این 8 فعالیت مشتمل بر ارزیابی عملکرد فردی ارزیابی عملکرد واحدها بودجهبندی کنترل هزینهها قیمتگذاری محصوالت محکزنی هزینههای شرکت در مقایسه با هزینههای صنعت ارزیابی تحصیل فناوری یا تجهیزات جدید ارزیابی استراتژیهای جایگزین و انجام مذاکره با تامینکنندگان هستند. همچنین در ادامه پرسشنامه شامل پرسشهای در مورد میزان اطالعات تهیه و گزارش شده به وسیله سیستم حسابداری بهای تمامشده هر شرکت در تأمین نیازهای اطالعاتی هر یک از 8 تصمیم مهم مدیریت است. برای مثال پرسش به این صورت است که در شرکت شما سیستم حسابداری بهای تمامشده اطالعات مورد نیاز برای انجام فعالیت ارزیابی عملکرد فردی را فراهم میکند پاسخ نیز در طیف 5 تایی لیکرت است )1= کامال مخالفم و 5= کامال موافقم(. مشابه مطالعه پیزی )4660( به منظور

13 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار تعیین مقیاس مورد استفاده در اندازهگیری مربوط بودن پاسخ حاصل از قسمت دوم )اطالعات واقعی ارائه شده( از پاسخ حاصل از قسمت اول )نیاز اطالعاتی استفادهکنندگان( کسر و متوسط کل برای هر پاسخدهنده محاسبه میشود. هر چه عدد حاصل کوچکتر باشد به این معنی است که اطالعات حاصل از سیستم بهای استفادهکنندگان را دارد. تمامشده توانایی بیشتری برای برطرف کردن نیاز مفيد بودن: مفید بودن به عنوان "میزان تأثیر ارزیابی شده فرد از ارتباط یک سیستم مشخص با عملکرد وی" تعریف میشود )داویس 346(. 1898: 1 به منظور بررسی میزان مفید بودن اطاعات سیستم بهای تمامشده پرسشنامه در قسمت تخصصی شامل پرسشی برای سنجش میزان اتکای استفادهکنندگان از دادههای سیستم بهای تمامشده برای تصمیمگیری است )پیزی.) تعریف متغير مستقل مشابه مطالعه پیزی )4660( متغیر مستقل پژوهش کارکرد سیستم بهای تمامشده است که این متغیر نیز از چهار قسمت متفاوت و جداگانه تشکیل شده است. این چهار قسمت جداگانه شامل قسمتهای 1( جزئیات تشکیل دهنده اطالعات حاصل از سیستم بهای مختلف سازمان قرار میگیرد تمامشده 4( نحوه طبقهبندی اطالعات بهای در اختیار که در تمامشده گزارشها 3( محاسبه انحرافات در سیستم بهای تمامشده و 2( دفعات ارائه گزارشهای بهای تمامشده به واحدها و افراد مسئول در سازمان است. مشابه مطالعه پیزی )4660( در بخش تخصصی پرسشنامه برای هر یک از این قسمتها پرسشهای مناسب ارائه شده است. به منظور سنجش جزئیات تشکیل دهنده اطالعات حاصل از سیستم بهای تمامشده که در اختیار قسمتهای مختلف قرار میگیرد پنج پرسش مطرح شده است که سیستم حسابداری بهای تمامشده این شرکت اطالعات و دادههای مورد نیاز برای تحلیل بهای تمامشده و هزینهها در سطح واحد تولید )واحد انبار واحد فروش و واحد کارگزینی و اداری( را فراهم میکند. همچنین این پرسش مطرح شده است که سیستم حسابداری بهایابی محصول این شرکت به راحتی قابلیت ارائه گزارشهایی متناسب با نیاز هر یک از استفادهکنندگان را دارد. برای سنجش نحوه طبقهبندی اطالعات بهای تمامشده در گزارشها سه پرسش مطرح شده است که سیستم حسابداری بهای تمامشده این شرکت روش مدون و مشخصی برای تفکیک بین 1 Davis

14 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار دارد. هزینههای مستقیم و غیر مستقیم )هزینههای ثابت و متغیر و قابل کنترل و غیر قابل کنترل( را جهت تعیین میزان محاسبه انحرافات در سیستم بهای تمامشده از آزمودنی خواسته شده است پرسشی را پاسخ دهند که دارای پنج جواب از»هیچ انحرافی محاسبه نمیشود«تا»سایر انحرافات محاسبه و گزارش میشود«است. پاسخهای میانی نیز در ارتباط با محاسبه انحراف مواد دستمزد یا کارایی و انحرافات سربار است. با توجه به پاسخ آزمودنی سطح محاسبه انحرافات مشخص میشود. در نهایت به منظور سنجش دفعات ارائه گزارشهای بهای تمامشده به واحدها و افراد مسئول در سازمان پرسشهای در بخش تخصصی پرسشنامه طراحی شده است به نحوی که دفعات گزارشگری به مدیران مختلف سازمان شامل هیات مدیره مدیر عامل و مدیران واحدهای مختلف را برای دورههای هفتگی ماهانه شش ماه یک بار و ساالنه مورد بررسی قرار دهد. یک پاسخ نیز به صورت»گزارش نمیشود«وجود دارد مدل پژوهش )4( با توجه به هدف این مطالعه در بررسی تأثیر کارکرد سیستم بهای تمامشده بر باور مدیریت از مربوط و مفید بودن اطالعات سیستم بهای تمامشده و به منظور آزمون فرضیههای پژوهش از روش رگرسیون چند متغیره طبق رابطه )4( استفاده میشود )پیزی 4660(: R&U i = a + b 1 DETAIL i + b 2 CLASSIFY i + b 3 FREQUENT i + b 4 VARIANCE i + ε =R&Ui دیدگاه آزمودنیها در مورد مربوط بودن یا مفید بودن دادههای سیستم بهای تمامشده در شرکت i. =DETAILi سطح جزئیات اطالعات ارائه شده در گزارشهای حاصل از سیستم بهای تمامشده در شرکت i. =CLASSIFYi میزان طبقهبندی اطالعات در گزارشهای حاصل از سیستم بهای تمامشده در شرکت i. i. دفعات ارائه گزارش اطالعات حاصل از سیستم بهای تمامشده در شرکت =FREQUNTi i. محاسبه انحرافات در سیستم بهای تمامشده در شرکت =VARIANCEi

15 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 41 نتایج مورد تحلیل قرار گرفت و با توجه به آزمون معناداری هر یک از متغیرهای مورد بررسی در خصوص رد یا تأیید فرضیهها استنباط شد. روش ورود متغیرها در مدل به صورت "وارد کردن " 1 است. 7- نتایج و تحليل یافتههای پژوهش 4-7- آمار توصيفی نتایج حاصل از پرسشهای عمومی پرسشنامه حاکی از این است که از 06 پاسخ حاصل 51 نفر مرد و 8 نفر زن هستند. از این تعداد پاسخ 45 نفر در پست مدیر مالی و 35 نفر در پست رئیس حسابداری و حسابداری صنعتی هستند. متوسط سن و سابقه کار پاسخدهندگان به ترتیب برابر با 32/5 و 8/5 سال است. میزان تحصیالت پاسخدهندگان برای 1 نفر فوقدیپلم یا کمتر برای 26 نفر کارشناسی و برای 18 نفر کارشناسی ارشد است. از کل پاسخدهندگان 56 نفر تحصیل کرده رشته حسابداری و مابقی در رشتههای مدیریت تحصیل کردهاند. در جدول )1( آمار توصیفی متغیرهای پژوهش ارائه شده است. طبق این جدول میانگین پاسخهای دریافتی برای متغیر سطح جزئیات بزرگترین مقدار را بین متغیرهای مستقل به خود اختصاص داده است. این موضوع نشاندهنده اهمیت بیشتر تفکیک اطالعات در گزارشهای سیستم بهای تمامشده از دید آزمودنیها است. از طرفی میانگین پاسخهای حاصل برای متغیر مستقل محاسبه انحرافات کمترین مقدار است. جدول 5. آمار توصیفي متغیرهاي پژوهش شرح میانگین انحراف معیار حداقل حداکثر دفعات محاسبه مفید مربوط سطح میزان طبقهبندی گزارشگری انحرافات بودن بودن جزئیات 0/93 4 2/96 3/81 3/95 3/67 0/923 0/637 0/926 8/385 0/783 0/ /33 8 8/9 8/7 2/ /9 9 منبع: یافتههای پژوهش جدول )4( نشاندهنده ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش است. طبق این جدول بین متغیرهای سطح جزئیات میزان طبقهبندی و محاسبه انحرافات با متغیر مفید بودن 1 Enter

16 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار همبستگی وجود دارد که این موضوع میتواند تأییدکننده فرضیه اول پژوهش باشد. همچنین متغیرهای سطح جزئیات میزان طبقهبندی و محاسبه انحرافات دارای همبستگی منفی با متغیر مربوط بودن هستند که حاکی از عدمتأیید فرضیه دوم است. البته آزمون پژوهش در ادامه ارائه شده است. متغیرها سطح جزئیات میزان طبقهبندی دفعات گزارشگری محاسبه انحرافات مفید بودن مربوط بودن جدول 9. ماتریس همبستگي بین متغیرهاي پژوهش سطح جزئیات 1 0/395* میزان طبقه- بندی 1 0/015 0/039 دفعات گزارشگری 1-0/198 0/729* 0/782* محاسبه انحرافات 1 0/518* 0/021 0/373* 0/380* بررسی فرضیههای مفید بودن 1-0/787* -0/551* 0/541* -0/140-0/513* * نشاندهنده معناداری در سطح خطای 3 درصد است. منبع: یافتههای پژوهش مربوط بودن نتيجه فرضيه اول پژوهش این مطالعه در فرضیه اول پژوهش به دنبال بررسی تأثیر کارکرد سیستم بهای تمامشده بر باور مدیریت از مفید بودن اطالعات بهای تمامشده در صنعت پتروشیمی است. با توجه به تفکیک مفهوم کارکرد سیستم بهای تمامشده به اجزاء یا قسمتها تشکیل دهنده این مفهوم که شامل جزئیات طبقهبندی انحرافات و دفعات ارائه گزارشها است انتظار میرود ارتباط مثبت و معناداری بین هر یک از این اجزاء با باور مدیریت از مفید بودن اطالعات بهای تمامشده وجود داشته باشد. طبق جدول )3( آماره فیشر برای خط برازش بین متغیرهای مذکور برابر با 16/465 و در سطح خطای 6/65 معنادار است. با توجه به آماره دوربین واتسون که برابر با 1/989 است میتوان استنباط کرد خودهمبستگی بین متغیرهای پژوهش وجود ندارد. آماره تعدیلشده R 2 برابر با 6/392 بوده و حاکی از این است که متغیرهای مستقل تقریبا به میزان 6/392 درصد تغییرات در متغیر وابسته را تبیین میکنند. نتایج حاصل از خط برازش بین متغیرهای مورد مطالعه در جدول )3( حاکی از این است که جزئیات اطالعات و طبقهبندی سیستم بهای تمامشده به صورت مثبت و معناداری در سطح خطای 6/65 بر مفید بودن اطالعات حاصل از سیستم بهای تمامشده طبق باور مدیریت مؤثر هستند. انحرافات محاسبه شده در سیستم بهای تمامشده نیز به صورت مثبت و معناداری در

17 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار سطح خطای 6/1 بر مفید بودن اطالعات حاصل از سیستم بهای تمامشده طبق باور مدیریت مؤثر است اما ارتباط معناداری بین دفعات ارائه گزارشهای بهای تمامشده و مفید بودن اطالعات بهای تمامشده طبق باور مدیریت یافت نشد. در کل نمیتوان فرضیه اول پژوهش را رد کرد. نام متغیر مقدار ثابت سطح جزئیات میزان طبقهبندی دفعات گزارشگری محاسبه انحرافات آماره فیشر مدل مقدار معناداری مدل جدول 1. خروجي رگرسیون براي آزمون فرضیه اول پژوهش نماد متغیر ضریب خطای استاندارد آماره T 1/284 * 0/371 0/979 a مقدار معناداری 0/080 0/006 0/077 0/739 0/067 7/865 ** 7/535 ** 1/141 1/906 * 0/119 0/130 0/039 0/146 0/540 0/537 0/068 0/728 10/703 DETAIL CLASSIFY FREQUNT VARIANCE آماره دوربین واتسون 1/898 0/000 ** R2 تعدیل شده * ** به ترتیب و نشاندهنده معناداری در سطح خطای 0/03 و 0/10 است. منبع: یافتههای پژوهش 0/ نتيجه فرضيه دوم پژوهش این مطالعه در فرضیه دوم پژوهش به دنبال بررسی تأثیر کارکرد سیستم بهای تمامشده بر باور مدیریت از مربوط بودن اطالعات بهای تمامشده در صنعت پتروشیمی است. با توجه به تفکیک مفهوم کارکرد سیستم بهای تمامشده به اجزاء یا قسمتها تشکیل دهنده این مفهوم که شامل جزئیات طبقهبندی انحرافات و دفعات ارائه گزارشها است انتظار میرود ارتباط مثبت و معناداری بین هر یک از این اجزاء با باور مدیریت از مفید بودن اطالعات بهای تمامشده وجود داشته باشد. طبق جدول )2( آماره فیشر برای خط برازش بین متغیرهای مذکور برابر با 13/048 و در سطح خطای 6/65 معنادار است. با توجه به آماره دوربین واتسون که برابر با 1/946 است میتوان استنباط کرد خود همبستگی بین متغیرهای پژوهش وجود ندارد. آماره R 2 تعدیل شده برابر با 6/200 بوده و حاکی از این است که متغیرهای مستقل تقریبا به میزان 6/200 درصد تغییرات در متغیر وابسته را تبیین میکنند. نتایج حاصل از خط برازش بین متغیرهای مورد مطالعه در جدول )2( حاکی از این است که جزئیات اطالعات و انحرافات محاسبه شده سیستم بهای تمامشده به صورت منفی و معناداری در سطح خطای 6/65 بر مربوط بودن اطالعات حاصل از سیستم بهای تمامشده طبق باور

18 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار مدیریت مؤثر هستند. ممکن است این نتیجه به این دلیل باشد که با افزایش سطح جزئیات اطالعات مورد گزارش و نبودن توانایی الزم برای مدیریت در تفسیر اطالعات حاصل مربوط بودن اطالعات به صورت منفی تحت تأثیر قرار گرفته است. در مورد محاسبه انحرافات نیز این نتیجه میتواند به دلیل درک نامناسب و عدم توانایی مدیریت در تفسیر نتایج حاصل از محاسبه انحرافات بروز کرده باشد. دفعات ارائه گزارشهای بهای تمامشده به مدیریت در سیستم بهای تمامشده نیز به صورت مثبت و معناداری در سطح خطای 6/65 بر مربوط بودن اطالعات حاصل از این سیستم طبق باور مدیریت مؤثر است اما ارتباط معنادار بین طبقهبندی اطالعات در گزارشهای بهای تمامشده و مربوط بودن اطالعات بهای تمامشده طبق باور مدیریت یافت نشد. در کل فرضیه دوم پژوهش رد میشود. نام متغیر مقدار ثابت سطح جزئیات میزان طبقهبندی دفعات گزارشگری محاسبه انحرافات آماره فیشر مدل مقدار معناداری مدل جدول 4. خروجي رگرسیون براي آزمون فرضیه دوم پژوهش نماد متغیر ضریب خطای استاندارد آماره T 2/528 ** 0/350 5/910 a مقدار معناداری 0/000 0/057 0/281 0/049 0/000-7/705 ** 0/729 7/008 ** -3/400 ** 0/173 0/135 /067 0/149-0/724 0/045 0/174-0/805 15/679 DETAIL CLASSIFY FREQUNT VARIANCE آماره دوربین واتسون 1/870 0/000 ** R2 تعدیل شده * ** به ترتیب و نشاندهنده معناداری در سطح خطای 0/03 و 0/10 است. منبع: یافتههای پژوهش 0/ نتيجهگيری و پيشنهادها این مطالعه به دنبال بررسی تأثیر کارکرد سیستم بهای تمامشده بر باور مدیریت از مربوط و مفید بودن اطالعات این سیستم در صنعت پتروشیمی ایران بود. با توجه به تأیید فرضیه اول پژوهش میتوان دریافت که با افزایش جزئیات اطالعات حاصل از سیستم بهای تمامشده ا نی سیستم از دیدگاه مدیران اطالعات مفیدتری در اختیار قرار میدهد. افزایش طبقهبندی اطالعات حاصل از این سیستم نیز میتواند موجب بهبود دیدگاه مدیران از مفید بودن سیستم بهای تمامشده گردد. همچنین محاسبه و ارائه اطالعات مربوط به انحرافات میتواند تأثیر مثبتی بر مفید بودن اطالعات حاصل از سیستمهای بهای تمامشده داشته باشد. در کل میتوان با توجه به تأیید رابطه مثبت و معنادار سه قسمت جزئیات اطالعات طبقهبندی اطالعات و محاسبه انحرافات به عنوان سه قسمت از مجموعه واحد کارکرد سیستم بهای تمامشده بیان کرد که

19 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار کارکرد این سیستم به صورت مثبت و معناداری موجب مفیدتر شدن اطالعات حاصل از آن طبق دیدگاه مدیران میشود. این نتیجه نیز مشابه نتیجه حاصل از مطالعه پیزی )4660( است. با توجه به رد فرضیه دوم پژوهش میتواند دریافت که رابطه مثبت و معناداری بین قسمتهای تشکیل دهنده کارکرد سیستم بهای تمامشده و باور مدیریت از مربوط بودن اطالعات حاصل از این سیستم وجود ندارد. با وجود اینکه رابطه بین دفعات گزارشگری و مربوط بودن اطالعات سیستم بهای تمامشده مطابق انتظار مثبت و معنادار است اما رابطه بین جزئیات اطالعات و ارائه اطالعات مربوط به انحرافات و مربوط بودن اطالعات سیستم بهای تمامشده بر خالف انتظار منفی و معنادار است. این رابطه متفاوت شاید به این دلیل باشد که ارائه اطالعات بیشتر و تفصیلیتر نه تنها به مدیران برای تصمیمگیری کمک نمیکند بلکه موجب سردرگمی آنها نیز میگردد. همچنین نتایج مخالف در مورد ارائه اطالعات محاسبه انحرافات شاید به دلیل عدم درک مناسب مدیران از اطالعات حاصل از محاسبه انحرافات باشد که خود نیازمند آموزش افراد است. این نتیجه متفاوت از نتیجه حاصل از مطالعه پیزی )4660( است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر را در حوزههای مختلف کارکرد سیستم بهای تمامشده به صورت کلی میتوان با مطالعات پیشین مقایسه کرد. طبق نتایج حاصل از آزمون فرضیه اول و دوم پژوهش طبقهبندی هزینهها بر مبنای رفتار آنها میتواند بر مفید و مربوط بودن اطالعات حاصل از سیستم بهای تمامشده از دیدگاه مدیران مؤثر باشد که این یافته با نتیجه حاصل از پژوهشهای کوپر و کپلن )1881( و سوینسن )1885( مطابقت دارد. همچنین دفعات گزارشگری بر مفید و مربوط بودن دادههای حاصل از سیستم بهای تمامشده از دیدگاه مدیران مؤثر است که این یافته مطابق با نتایج حاصل از پژوهشهای چاپمن و همکاران )4612( و هیت و همکاران )4664( است. در خصوص سطح جزئیات اطالعات و سطح تجزیه و تحلیل انحرافات نتایج حاصل از آزمون فرضیههای پژوهش نشان میدهد که طبق دیدگاه مدیران این اطالعات میتوانند برای تصمیمگیری مفید باشند ولی در تصمیمات مدیران مربوط نبودهاند این نتیجه در حوزه سطح 1 و چیتمن تجزیه و تحلیل انحرافات مطابق با یافتههای پژوهش کوپر و کپلن )1884( و چیتمن )1880( است پيشنهادهای پژوهش به عنوان پیشنهاد بر خواسته از این پژوهش میتوان نظر افراد درگیر در طراحی سیستمهای بهای تمامشده و مدیران واحد حسابداری بهایابی محصول را به نتایج حاصل از این پژوهش جلب 1 Cheatham

20 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار کرد. طبق نتیجه آزمون فرضیه اول پژوهش از دیدگاه مدیران اطالعات مفید حاصل از سیستم بهای تمامشده با افزایش سطح جزئیات گزارشها افزایش میزان طبقهبندی اطالعات و افزایش سطح محاسبه انحرافات بهبود مییابد. از این رو جهت ارتقاء کارکرد دادههای این سیستم پیشنهاد میشود ضمن اعمال نظر مدیران در حوزههای مذکور در زمان طراحی سیستم بهای تمامشده در راستای برطرف کردن مشکالت مرتبط با دفعات گزارشگری اقدامات مؤثری انجام گردد به نحوی که این عامل نیز به عنوان یکی از عوامل مؤثر در افزایش کارکرد دادههای حاصل از سیستم بهای تمامشده شناخته شود. همچنین طبق نتیجه آزمون فرضیه دوم پژوهش از دیدگاه مدیران دادههای حاصل از سیستم بهای تمامشده در ارائه اطالعات مربوط چندان مؤثر نبودهاند. از این رو پیشنهاد میگردد ابتدا به بررسی نقش دادههای سیستم حسابداری بهایابی محصول در تصمیمات مدیران پرداخته شود و در ادامه ضمن افزایش سطح آگاهی مدیران از نقش این اطالعات در تصمیمات راهبردی شرکت اصالحات الزم در طراحی و گزارشگری سیستم بهای تمامشده صورت گیرد پيشنهاد برای پژوهشهای آتی به عنوان پیشنهادی برای پژوهشهای آتی میتوان این مطالعه را در صنایع مختلف نیز مورد بررسی قرار داد. همچنین تأثیر کارکرد سیستم بهای تمامشده بر عملکرد مالی شرکت با توجه به شرایط محیطی آن قابل بررسی است. 9- محدودیتهای پژوهش در انجام این پژوهش چندین محدودیت نیز وجود داشته است: 1. استفاده از روش پرسشنامهای ممکن است موجب مشکالت بالقوهای نظیر تأثیر دانش قبلی پاسخدهندگان نسبت به موضوع مورد بررسی قابلیت درک و صداقت پاسخدهندگان شده باشد. 4. به لحاظ تعمیمپذیری نتایج با توجه به نرخ پاسخگویی اندک تحقیق حاضر با محدودیت روبرو است. 41- منابع -1 آذر عادل و منصور مؤمنی )1393(. آمار و کاربرد آن در مدیریت. چاپ هفتم تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها )سمت(.

21 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار حاجیها زهره و مهدیه احمدی )1384(. "ارایهی به موقع صورتهای مالی میان دورهای: بررسی تأثیر عملکرد مالی و اقتصادی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مالی سال پنجم شماره 46 صص حساسیگانه یحیی زهرا دیانتی و ابراهیم نوروزبیگی )1386(. "بررسی وضعیت حسابداری مدیریت در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار" مجله حسابداری مدیریت سال چهارم شماره هشت صص خدامیپور احمد بهنام کرمشاهی و مازیار برهانی )1384(. "بررسی ارتباط بین اهداف استفاده از سیستم بهای تمامشده با پیچیدگیهای آنها در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". مجله حسابداری مدیریت سال ششم شماره شانزدهم صص خدامیپور احمد و طالبی رقیه )1398(. "کاربرد ابزارهای حسابداری مدیریت توسط مدیران شرکتهای بورس در شده پذیرفته تولیدی حسابداری سال اول شماره دو صص دستگیر محسن و رجاء غالبی )1398(. اوراق بهادار حسابداری )مطالعه موردی: شرکت پتروشیمی بندر امام(". حسابداری مالی سال دوم شماره 5 صص تهران". دانش مجله "ارزیابی ویژگیهای کیفی سیستم اطالعات فصلنامه علمی پژوهشی عبدالخلیق ر. و آجین کیا ب. ب. )1398(. پژوهشهای تجربی در حسابداری: دیدگاه روششناختی. ترجمه محمد نمازی چاپ دوم شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز. نمازی محمد )1392(. بررسی کاربردهای تئوری نمایندگی در حسابداری مدیریت. مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شيراز دوره بیستم شماره 4 صص Al-Omiri, M., & Drury, C. (2007). A survey of factors influencing the choice of product costing systems in UK organizations. Management Accounting Research, 18(4), Banker, R. D., & Potter, G. (1993). Economic implications of single cost driver systems. Journal of Management Accounting Research, 5, Barney, J. (1991), Firm resources and sustained competitive advantage, Journal of Management, Vol. 17 No. 1, pp Blocher, E. J., David E. Stout and Gary Cokins (2010). Cost management: a strategic emphasis. 5th ed. McGraw-Hill.

22 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار Brickley, J. A., & Van Horne, R. L. (2002). Managerial incentives in nonprofit organizations: Evidence from hospitals. Journal of Law and Economics, 45, Bromwich, M., & Hong, D. (1999). Activity-based costing systems and incremental costs. Management Accounting Research, 10, Chapman, C., Kern, A. and A. Laguecir, (2014).Costing Practices in Healthcare. Accounting Horizons, Vol. 28, No. 2, Pp Cheatham, C. B., & Cheatham, L. R. (1996). Redesigning cost systems: Is standard costing obsolete? Accounting Horizons, 10, Chenhall, R. H., & Morris, D. (1986). The impact of structure, environment, and interdependence on the perceived usefulness of management accounting systems. The Accounting Review, 61, Christensen, J., & Demski, J. S. (1997). Product costing in the presence of endogenous subcost functions. Review of Accounting Studies, 2, Cleary, P. (2015). An empirical investigation of the impact of management accounting on structural capital and business performance. Journal of Intellectual Capital, Vol. 16 Iss: 3, Pp Comerford, S. E., & Abernethy, M. A. (1999). Budgeting and the management of role conflict in hospitals. Behavioral Research in Accounting, 11, Cooper, D., Hayes, D., & Wolf, F. (1981). Accounting in organized anarchies. Accounting, Organizations, and Society, 6, Cooper, R., & Kaplan, R. (1991). The design of cost management systems: Text, cases, and readings. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. 23- Covaleski, M. A., Dirsmith, M. W., & Michelman, J. E. (1993). An institutional theory perspective on the DRG Framework: Case-mix accounting systems health-care organizations. Accounting, Organizations and Society, 18, Datar, S., & Gupta, M. (1994). Aggregation, specification and measurement errors in product costing. The Accounting Review, 69,

23 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار Davis, F. (1989). Perceived usefulness, perceived ease of use, and user acceptance of information technology. MIS Quarterly: Dopuch, N. (1993). A perspective on cost drivers. The Accounting Review, 68, Evans, J. H., III., Hwang, Y., & Nagarajan, N. J. (1995). Physician_s response to length-of-stay profiling. Medical Care, 33, Feltham, G. A. (1977). Cost aggregation: An information economic analysis. Journal of Accounting Research, 15, Feltham, G. A., & Xie, J. (1994). Performance measure congruity and diversity in multi-task principal/agent relations. The Accounting Review, 69, Foong, S.Y. & Teruki, N.A. (2009). Cost system functionality and the performance of the Malaysian palm oil industry. Asian Review of Accounting, Vol. 17 Iss: 3, Pp Gordon, L. A., & Narayanan, V. K. (1984). Management accounting systems, perceived environmental uncertainty and organization structure: An empirical investigation. Accounting, Organizations, and Society, 9, Hilton, R. (1979). The determinants of cost information value: An illustrative analysis. Journal of Accounting Research, 17, Hitt, L., Wu, D., & Zhou, X. (2002). Investment in enterprise resource planning: business impact and productivity measures. Journal of Management Information Systems, 19(1), Horngren Charles T., Srikant M. Datar, Madhav V. Rajan (2012). Cost accounting: a managerial emphasis. 14th ed. Pearson Prentice Hall. 35- Ittner, C. D., Lanen, W. N., & Larcker, D. F. (2002). The association between activity-based costing and manufacturing performance. Journal of Accounting Research, 40, Jensen, M.C. (1998). Self-Interest, Altruism, Incentives of Agency Theory. Foundation of Organizational Strategy. Harvard University Press.

24 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هشتم / شماره 92/ بهار Johnson, H. (1990). Performance measurement for competitive excellence, in Kaplan, R. (Ed.), Measures for Manufacturing Excellence, Harvard School Press, Boston, MA. 38- Johnson, H., & Kaplan, R. (1987). The rise and fall of management accounting. Boston MA: Harvard Business School Press Books. 39- Johnson, H. (1992). It_s time to stop overselling activity-based concepts. Management Accounting, 74, Kaplan, R. S., & Norton, D. P. (1992). The balanced scorecard measures that drive performance. Harvard Business Review, 70, Karmarkar, U. S., Lederer, P. J., & Zimmerman, J. L. (1990). Choosing manufacturing production control and cost accounting systems. In R. Kaplan (Ed.), Measures for manufacturing excellence. Boston, MA: Harvard Business School Press. 42- King, R. & Clarkson, P. (2015). Management control system design, ownership, and performance in professional service organizations. Accounting, Organizations and Society, Vol. 45, Pages Laitinen Erkki K. (2014). Influence of cost accounting change on performance of manufacturing firms. Advances in Accounting, In Press. 44- Lawrence, C. H. (1990). The effect of ownership structure and accounting system type on hospital costs. Research in Governmental and Nonprofit Accounting, 6, McGown, A. S. (1998). Perceived benefits of ABCM implementation. Accounting Horizons, 12, Molinari, C., Hendryx, M., & Goodstein, J. (1997). The effect of CEO-board relations on hospital performance. Health Care Management Review, 22, Nielsena, L. B., Mitchell F., and Nørreklit, H. (2014). Management accounting and decision making: Two case studies of outsourcing. Accounting Forum. In Press. 48- Ouchi, W. G. (1979). A conceptual framework for the design of organizational control mechanisms. Management Science, 79,

25 فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مالي/ سال هش مت / شماره / 92 بهار Pavlatos, O. and Paggios, I. (2009). A survey of factors influencing the cost system design in hotels. International Journal of Hospitality Management, 28, Pizzini, M. J. (2006). The relation between cost-system designs, manager s evaluations of the relevance and usefulness of cost data, and financial performance: an empirical study of US hospitals. Accounting, Organizations and Society, 31, Sargiacomo, M. (2015). Earthquakes, exceptional government and extraordinary accounting. Accounting, Organizations and Society, 42, Schoute, Martijn. (2009). the relationship between cost system complexity, purposes of use, and cost system effectiveness. The British Accounting Review 41, Shank, J., & Govindarajan, V. (1993). Strategic cost management: The new tool for competitive advantage. New York: The Free Press. 54- Simons, R. (1987). Accounting control system and business strategy: And empirical analysis. Accounting, Organizations, and Society, 12, Swenson, D. (1995). The benefits of activity-based cost management to the manufacturing industry. Journal of Management Accounting Research, 7,